Od rozkładu do nowej formy: biologiczne inspiracje w sztuce

Współczesny świat zmusza nas do ponownego przemyślenia fundamentalnych relacji między człowiekiem, naturą a technologią. W obliczu narastających kryzysów ekologicznych i zmieniającej się percepcji materii, sztuka staje się potężnym narzędziem do eksploracji tych złożonych więzi. Wystawa „Od rozkładu do nowej formy: biologiczne inspiracje w sztuce” to głęboka kontemplacja tych zagadnień, zestawienie dwóch wyjątkowych spojrzeń na materię organiczną, jej cykle i potencjał twórczy oraz rolę dokumentacji procesów naturalnych i artystycznych. Prezentujemy 10 serii dzieł z lat 2017-2025, stworzonych przez współczesne artystki z pokaźnym dorobkiem – Sylwię Marszałek-Jeneralczyk z Polski i Riinę Õun z Estonii – których prace, choć odmienne w formie i strategii, splatają się wokół wspólnych tematów biologiczności, przemian i nieustannej interakcji z otoczeniem.

Ekspozycja ta stanowi platformę do eksploracji napięcia między nietrwałością materii biologicznej w sztuce a jej niezwykłym potencjałem, a także interakcji z innymi, pozornie obcymi materiałami, takimi jak plastik czy metal, które mogą ją zarówno zastępować, jak i uzupełniać. Kontemplujemy tu proces dokumentacji – która jest nie tylko świadkiem przemian, ale też aktywnym  narzędziem artystycznym, które uwiecznia i nadaje sens ulotnym dziełom. Jednocześnie, wystawa zaprasza do refleksji nad perspektywą, z jakiej postrzegamy i uwieczniamy dzieła sztuki, oraz nad złożonymi interakcjami między formami biologicznymi, materiałami symbolizującymi formy biologiczne, samymi artystkami i ich publicznością. To dialog o sztuce jako żywym, dynamicznym elemencie natury, który nieustannie ewoluuje.

Sylwia Marszałek-Jeneralczyk, artystka sztuk plastycznych i wizualnych, absolwentka i asystentka na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, tworzy głęboko intelektualne obiekty przestrzenne. Jej prace, łączące tradycyjną formę rzeźbiarską z nowymi mediami i technologią, penetrują złożone relacje między człowiekiem a naturą. Artystka konfrontuje wzajemne inklinacje natury i nowoczesności, często stawianych w opozycji, podejmując wątki kulturowe, obrzędowe i tradycje etnograficzne. W jej serii „re:plon” obserwujemy udokumentowany proces rozkładu owoców i warzyw, równocześnie wzbogacony o plastikowe struktury, które tworzą nowy, hybrydowy gatunek „neowoców” – cyfrowo-chemicznych protez. To gorzka refleksja nad ludzką ingerencją i absurdalnymi surogatami w świecie, gdzie dary natury zostają przekształcone w blichtr i zapomnienie.

Instalacja „Kosa” odnosi się do staropolskiego słowa oznaczającego warkocz, symbol panieństwa i dziewictwa w kulturach słowiańskich. Zestawienie uciętego warkocza ze słomy z drewnianą ostrewką – konstrukcją do suszenia siana – symbolizuje koniec pewnego okresu, utratę intymności i tajemnicy, stając się metaforą dziedzictwa góralskiego, które, choć nie odchodzi w zapomnienie, często jest wystawiane na pastwę turystów jako eksponat. Prace z serii „Kora” badają korę jako barierę, filtr i nośnik pamięci, gromadzący ślady upływu czasu i przemian. Kulminacją intelektualnych poszukiwań Sylwii jest „Grzybnia” – rzeźba metalowa nawiązująca do ściętego pnia drzewa. Jej struktura naśladuje organiczno-technologiczną sieć, gdzie metalowe elementy przechodzą w kable, symbolizując ukryte systemy komunikacji i napięcie między naturą a technologią. Praca mówi o pamięci, przepływie i śladach, które nie znikają, podkreślając, że nawet to, co martwe, może inicjować ruch i mieć niebagatelny wpływ.

Riina Õun, multidyscyplinarna artystka, projektantka i badaczka materiałów, wnosi do wystawy perspektywę skupioną na efemerycznej naturze biodegradowalnych substancji, sztuce dla „nie-ludzi” oraz angażowaniu społeczności lokalnych. Jej prace w ramach „Konceptualnej Mody Zrównoważonej”, takie jak kolekcje obuwia „Chodząc po skorupkach jajek” czy torebki z serii „Flores” i „Odpady organiczne dla mody”, są stworzone z innowacyjnych materiałów organicznych, które ulegają biodegradacji. Torebki, funkcjonalne i estetyczne, po zanurzeniu w wodzie rozpuszczają się, a pozostawione w wilgotnym środowisku rozkładają się, ucieleśniając ideę mody o zmiennym cyklu życia i kwestionując jej trwałość.

W serii „Sztuka dla nie-ludzi”, Riina Õun we współpracy z uczestnikami międzynarodowych warsztatów, które odbywają się od 2023 roku w Meksyku, Wielkiej Brytanii, Grecji i Estoni tworzy obiekty przeznaczone do konsumpcji przez zwierzęta. Te estetyczne instalacje, celowo pozostawione w miejscach dostępnych dla fauny, zmieniają się pod wpływem interakcji z pozaludzką publicznością, by ostatecznie całkowicie zniknąć. „Strażnicy ogrodu” – rzeźby gnomów ogrodowych wykonane z biodegradowalnych materiałów – rozkładają się w ogrodzie, nawożąc ziemię, a proces ich zanikania jest skrupulatnie dokumentowany, uwydatniając cykl życia i powrót do natury. Projekt „Cornuskopia” to instalacja land artu stworzona we współpracy z lokalną społecznością, która również ma na celu zapewnienie schronienia i pożywienia zwierzętom, zmieniając się wraz z porami roku i stając się integralną częścią żyjącego krajobrazu. Prace Riiny to manifest projektowania jako troski, będącego częścią żywego cyklu, a nie statycznego punktu końcowego.

Pomimo różnic w podejściu – od akademickiej analizy i krytyki Sylwii Marszałek-Jeneralczyk po pragmatyczne, proekologiczne i interaktywne kreacje Riiny Õun – obie artystki wspólnie ukazują sztukę jako medium zdolne do inicjowania zmian i przemyśleń na temat naszej roli w ekosystemie. Ich twórczość celebruje rozkład jako integralną część procesu tworzenia, zaprasza do dialogu z naturą na poziomie mikro i makro, a także kwestionuje utrwalone koncepcje trwałości, piękna i wartości artystycznej.

Wystawa ta jest zaproszeniem do głębokiej refleksji nad naszą relacją z materią, cyklami życia i śmierci, oraz nad przyszłością, w której sztuka i natura mogą współistnieć w symbiozie. Zachęcamy do zanurzenia się w te różnorodne perspektywy i doświadczenia, które prowokują do nowego spojrzenia na otaczający nas świat i naszą w nim rolę.